Το Ιχνογράφημα
«Άμα ήτανε μια ζωγραφιά ο κόσμος όλος…»
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πώς γνωρίζουμε την ύπαρξη των προγόνων μας; Των πρώτων του είδους μας, εκείνων που ανήκουν στην προϊστορία; Η γλώσσα όπως τη γνωρίζουμε δεν υπήρχε, και ήταν ακόμα πολύ νωρίς για να μιλήσουμε για γραφή. Κι όμως, οι άνθρωποι αυτοί άφησαν σημάδια της ύπαρξής τους… εικόνες που ζωγράφισαν σε σπηλιές, εικόνες που διηγούνται την καθημερινότητά τους, μεταφέροντας ιστορίες και μηνύματα από το μακρινό παρελθόν, στο δικό μας παρόν. Η ζωγραφική λοιπόν, αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί από τις πρώτες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας.
Το ιχνογράφημα και η ζωγραφική λοιπόν είναι δύο από τους σημαντικότερους τρόπους έκφρασης που διαθέτουν και τα παιδιά, ένας δίαυλος μη λεκτικής επικοινωνίας, ενώ θεωρείται πως μέσα από αυτά, ένας ειδικός μπορεί να αντλήσει πληροφορίες για την προσωπικότητα, τα συναισθήματα και τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα, με τον όρο «ιχνογράφημα» αναφερόμαστε στην αναπαράσταση ενός ανθρώπου/ αντικειμένου/τοπίου σε ένα χαρτί με τη χρήση μολυβιού, χωρίς τη χρήση χρωμάτων. Αντίστοιχα, στη ζωγραφική είναι χαρακτηριστική η χρήση χρωμάτων.
Πώς όμως χρησιμοποιούνται το ιχνογράφημα και η ζωγραφική στην ψυχοθεραπεία; Τι πληροφορίες μπορεί να αντλήσει ένας ειδικός; Ήδη από τον 19ο αιώνα, πολλοί ειδικοί ψυχικοί υγείας είχαν ενδιαφερθεί για τη σύνδεση ανάμεσα στην ψυχική και νοητική κατάσταση ενός ατόμου και έργα που δημιουργούσε. Η παιδική ζωγραφική άρχισε να έρχεται στο επίκεντρο από τις αρχές του 1900, παράλληλα με την ανάπτυξη της παιδοψυχολογίας. Το 1926, η Goodenough δημιούργησε το τεστ «Φτιάξε έναν άνθρωπο» (“Draw a person test”), πάνω στο οποίο βασίστηκε η ιδέα της πως, οι ανθρώπινες φιγούρες που σχεδιάζει το παιδί, δίνει πληροφορίες για την εικόνα που έχει τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους.
Μια βασική αρχή αυτού που ονομάζουμε Art Therapy (θα αναλυθεί εκτενέστρα σε επόμενο άρθρο) είναι πως η ζωγραφιά παρέχει ενδείξεις και όχι αποδείξεις για μια συνθήκη. Θα μπορούσε να θεωρηθεί από απλοϊκό μέχρι επικίνδυνο το να ερμηνεύσει κανείς και να εξάγει συμπεράσματα για τον εσωτερικό κόσμο ενός παιδιού, το οικογενειακό του περιβάλλον, την ψυχική και συναισθηματική του κατάσταση, αποκλειστικά από τα έργα του. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο έναν ειδικό δεν είναι μόνο το τι δημιουργεί ένα παιδί, αλλά κυρίως το πώς το δημιουργεί:
Ποια είναι η φορά του σχεδίου, ανάλογα με το κυρίαρχο χέρι του παιδιού.
Υπάρχει ροή; Υπάρχουν σβησίματα, μουτζούρες, διορθώσεις;
Πιέζει το μολύβι;
Αν σχεδιάζει την οικογένειά του, με ποια σειρά ξεκίνησε; Η απεικόνιση της οικογένειας μπορεί, με την κατάλληλη ερμηνεία, να δώσει πολλές πληροφορίες για το περιβάλλον του παιδιού. Εντοπίζονται σχέσεις, συμμαχίες, συγκρούσεις, δυσκολίες, καθώς προβάλλονται από το παιδί στο χαρτί και στη συνέχεια συζητιούνται.
Πώς είναι τα πρόσωπα; Τι μεγέθη έχουν οι φιγούρες; Πόσο κοντά/ μακριά βρίσκονται; Πόσο χρόνο αφιερώνει στο καθένα;
Προσθέτει άλλα πρόσωπα; Πολλά παιδιά, όταν του ζητηθεί να ζωγραφίσουν την οικογένειά τους, περιλαμβάνουν και τα κατοικίδια, μέλη της ευρύτερης οικογένειας (παππούδες- γιαγιάδες, θείοι-θείες, ξαδέρφια).
Λείπει κάποιο πρόσωπο; Υπάρχουν στη ζωγραφιά και μέλη που δεν είναι εν ζωή;
Το ίδιο το παιδί, πού βρίσκεται μέσα στο έργο του; Πώς απεικονίζει τον εαυτό του;
Σε κάθε περίπτωση, αυτό που δεν χρειάζεται να κάνει ένας γονιός, είναι να πιέσει το παιδί να ζωγραφίσει, ή να ζωγραφίσει συγκεκριμένες εικόνες (για παράδειγμα την οικογένειά του) προκειμένου να μπορέσει να καταλάβει πώς νιώθει. Η ζωγραφική είναι τέχνη, δημιουργία που ανακουφίζει το συναισθηματικό και διανοητικό μέρος της ψυχής.
Παρατηρήστε το παιδί σας όταν ζωγραφίζει… Παρατηρήστε την έκφραση του προσώπου του, τον τρόπο που είναι ή δεν είναι αφοσιωμένο σε αυτό που κάνει, τα σχόλιά του καθώς ζωγραφίζει… Ενθαρρύνετέ το να ζωγραφίσει, με μαρκαδόρους, νερομπογιές, τέμπερες, ξυλομπογιές, και, γιατί όχι, να επεκτείνει τις δημιουργικές του ανησυχίες και εκτός χαρτιού! Και εσείς, άλλοτε σαν διακριτικοί σύντροφοι στους πειραματισμούς του και άλλοτε σαν συν-δημιουργοί, δώστε του τον χώρο να σας καθοδηγήσει στον δικό του κόσμο. Καλές δημιουργίες!
«Τα παιδιά ζωγραφίζουν στον τοίχο,
δυο καρδιές και έναν ήλιο στη μέση
παίρνω φως απ’ τον ήλιο
και φτιάχνω την αγάπη
και μου λες
πως σ’αρέσει»
*στο παρόν άρθρο, έχει χρησιμοποιηθεί η λέξη «ζωγραφική» για να περιγραφεί η δραστηριότητα του παιδιού, και όχι μόνο η λέξη «ιχνογράφημα».
Βιβλιογραφία
Κρότι, Ε., & Μάνι, Α. (2003). Πώς να ερμηνεύουμε τα παιδικά σχέδια. Η κρυφή γλώσσα των παιδιών. Αθήνα, εκδ. Καστανιώτης.
Κυριακίδης, Π., (2008). Το παιδικό Ιχνογράφημα. Αθήνα, εκδ. Επτάλοφος
Μπέλλας, Θ., (2000), Το ιχνογράφημα του παιδιού ως µμέσο και αντικείμενο έρευνας στα χέρια του εκπαιδευτικού. Αθήνα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
Στέλλα Ντίσκου (Author)
Leave your comment